BBC 100 KADIN : ILWAD ELMAN ÜZERİNDEN SAVAŞ VE CİNSİYET ANALİZİ

 

SAVAŞ VE CİNSİYET: SAVAŞIN ORTASINDA  TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ

                                                                                  ELİF ÖZCAN 

 

GİRİŞ

Savaş, insanların yeryüzünde var olmasıyla ortaya çıkan ve özünde ülke/ülkelerin maddi ve manevi değerlere sahip olması dürtüsüne dayanan bir olgudur. Bir ülke sınırları içindeki etnik sınıf, din, mezhep çatışmaları sonucu çıkan çatışmalar da bu tanımda yer alır. Tarih boyunca iç ve dış odaklı savaşlar ülkelerin varlıklarını sürdürüp sürdüremeyeceklerinin bir sınavı olmuştur. Savaşın parçaladığı toplumlarda cinsel şiddetin başlıca öznesi olan kadınlar, çatışmadan sonra da istenmeyen hamilelik, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve toplumdan dışlanma gibi kalıcı etkilere maruz kalmaktadır. Savaş zamanında ailenin güvenliğini sağlama, yaraları sarma, her ne pahasına olursa olsun temel ihtiyaçların sağlanması hep kadınların omuzlarındadır. Böylelikle, savaşın söz konusu olmadığı “huzurlu” ortamlarda bile erkekle eşitlik mücadelesi veren kadın, savaşta bu haklı mücadelesini unutturacak acıların odağı olmaktadır. Tarihsel süreçte barışın devamlılığı ve sürdürülebilirliği adına gerek ulusal gerekse uluslararası alanda yapılan çalışmalara bakıldığında karar mekanizmalarında daha çok erkeklerin yer aldıkları görülmektedir. Savaşta özellikle cephede erkeklerin, cephe gerisinde ise kadınların savaşı farklı iki boyutta deneyimlemeleri nedeniyle, tüm tarafların adil bir sorgulamada yer alması gerekmektedir. Böylelikle erkeklerin yanı sıra uluslararası alanda kadınların bunu gerçekleştirmek için mücadele ettikleri, ulusal düzeyde ise henüz sürece dahil olamadıkları görülmektedir.( Taner ve Gökalp, 2019) Kadınlar genellikle savaş sürecinde hep dış noktada bırakılmıştır. Savaşa dahil edilmemiştir. Bu durumda toplumsal cinsiyet rollerinde savaş erkeğin işi olarak değerlendirilmiştir. Savaş zamanında düşman ülkenin kadınlarına tecavüz edilmesi sık gerçekleşen bir eylemdir. Çünkü kadın bedeni vatan olarak algılanmakta ve elde edilen bir parça toprağı temsil etmektedir (Özdemir, 2015: 311). Düşmanın o ülkenin kadınlarına tecavüz etmesi onlara sahip olduğu ve savaşı kazandık demenin başka bir şeklidir. Düşmanların tecavüzü bir silah şekli olarak görmesi  ayrıca düşmandan çocuk yapması o topraklara geri dönemeyeceğinin bilinmesi üzerine kadınlar artık düşmanın bir parçası olarak görülmektedir. Ataerkil toplumlarda kadın, ana olarak ulusu için doğurduğu oğullar bakımından yüceltilmekte, dışarıdan gelecek bir saldırıya karşı doğurduğu oğlu tarafından korunması gereken bir varlık olarak güçsüzleştirilmektedir. Bu da ataerkil toplumlarda aslında toplumsal cinsiyet rollerine bağlı olarak erkek hegemonyasını gerçekleştirmeye yol açmaktadır. Enloe’ya göre kadınlar milliyetçi hareketlerde ve çatışmalarda çoğunlukla sembolik rollere indirgenmişlerdir. Milliyetçi hareketlerde ulus tarafından yüceltilen kadınlar, çatışmalarda ele geçirilip aşağılanacak savaş ganimetleri olmuşlardır (Işık & Eşitti, 2015: 661) Bunun sebebi de yine tecavüz edilen kadınlar artık düşmanın elinde, düşmanın malı olarak görülmektedir. Kadın bedenine yapılan cinsel ve toplumsal cinsiyet üzerinden şiddetin savaş ve çatışmalarda, ateşkes sürecinde ve barış sürecinde devam etmemesi için uluslararası yaptırımlar gündeme gelmektedir. Bu yaptırımlarda devletlerin dini dili ırkı  ne olursa olsun kadınların korunması konusunda neler yapılması gerektiği anlatılmaktadır ancak günümüzde kadına yönelik şiddetin birçok ülkede  artması  yasalardaki korumanın uygulamaya yansımadığını göstermektedir. Barış ancak cinsiyet eşitliği, ekonomik eşitlik ve evrensel temel hak ve özgürlüklerin güvence altında olması halinde gerçeklik kazanabilir. Bunlar olmadığı sürece sadece uluslararası savaşlar değil devletin içinde de savaşlar ve toplumsal cinsiyet eşitliği için protestolar ve yaptırımlar istenmesi devam edecektir. Bununla birlikte toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden çocuklarda zarar görmektedir. Çünkü savaş sürecinde baba yanında olmadıkça annesi himayesi altında hisseden çocuk büyüdükçe ben annemi koruyabilirim düşüncesinde devam etmektedir. Bununla birlikte yapılan araştırmalarda oğlan çocukları savaş içerisinde büyüdüğünde eğitim ve yaptırımlar olmadığı için savaşma ve aileyi koruma içgüdüsüyle büyümektedir.  Somali’nin önemli sosyal eylemcilerinden Ilwad Elman’ın babası çocuk askerlere yönelik çalışmalar yapmıştır. Babası 1990'larda ateşli bir barış aktivistiydi ve Somali'de meşhur "Silahı Bırak, Kalemi Al" mantrasını icat etmişti. Çocukların savaşlarda olmamasını gerektiğini onun yerine eğitimle herşeyin çözüleceğini düşünmüştür.  Ilwad elman ise babasının peşinden giderek somalideki kadın ve çocuklar için mücadele etmiştir. Ilwad, 2010 yılında Kanada'dan Somali'ye geri döndü ve çatışmalar hala şiddetli bir şekilde devam ederken ve Somali'nin Mogadişu ve Güney Merkez Bölgelerinin çoğu, El Kaide bağlantılı terörist grup El-Shabaab'ın kontrolüne kaybedildi. O zamandan beri Somali'de kaldı, annesi Fartuun Adan ile birlikte cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddetten kurtulanlar için ilk tecavüz krizi merkezini kurdu, barış inşasında kadınlar için kapsayıcı bir alan yaratmak için güvenlik sektörü reformunu amaçlayan müdahaleler tasarladı ve programlar geliştirdi. sosyo-ekonomik güçlenmeleri, rehabilitasyonları ve yeniden entegrasyonları için silahlı gruplardan kaçan çocuk askerlerin ve yetişkinlerin silahsızlandırılması ve rehabilitasyonu için kurmuştur. Elman Barış ve İnsan Hakları Merkezi'nin geniş bir portföy odaklı programlarını tasarlamaktan ve denetlemekten sorumludur Bunlar ; İnsan hakları ,Cinsiyet Adaleti ,Sivillerin Korunması ,Barış ve Güvenlik ,Sosyal Girişimcilik. Ayrıca Elman Barış ve İnsan Hakları Merkezi'nin bir yan kuruluşu olan Rahibe Somali'nin yönetimine de yardım ediyor . Ülkenin toplumsal cinsiyete dayalı şiddet mağdurlarına yardım amaçlı ilk programı, ihtiyacı olan kadınlara danışmanlık, sağlık ve barınma desteği sağlıyor. Elman'ın çalışması, konu hakkında yerel olarak farkındalık yaratmaya yardımcı oldu ve hükümet politikasında değişiklikleri teşvik etti. Ayrıca, toplumun savunmasız üyeleri için eğitim atölyeleri düzenledi ve hem genç hem de yaşlı için alternatif geçim fırsatlarını teşvik eden projeler tasarladı ve uyguladı.

 

ILWAD ELMAN’IN HAYATI

Ilwad Elman 1989 ve 1990 yılları arasında Somali’nin Mogadişu kentinde doğmuştur. Merhum girişimci ve barış aktivisti Elman Ali Ahmed ve sosyal aktivisti Fartuun Adan'ın 4 kız çocuğundan biridir. Babası 1990'larda ateşli bir barış aktivistiydi ve Somali'de meşhur "Silahı Bırak, Kalemi Al" mantrasını icat etmişti; 1996 yılında insan hakları çalışmaları nedeniyle suikasta kurban gitti ve bugüne kadar Somali Barış Babası olarak biliniyor. Ilwad Elman iyimserliğini hiç kaybetmedi, oysa 30 yaşındaki Somalili genç kadın pek çok nedenle umudunu yitirebilirdi: 1992’de – iki yaşındayken – annesi ve iki kız kardeşiyle birlikte ülkesindeki iç savaştan kaçtı. Babası geride kaldı, çocuk askerlere yönelik çalışmalarından vazgeçmek istememişti. Dört yıl sonra savaş ağaları tarafından öldürüldü. . 20 Kasım 2019'da yerel yetkililer , Somali'ye yardım görevlisi olarak dönen kız kardeşi Almaas Elman'ın Mogadişu havaalanı yakınında bir arabada vurularak öldürüldüğünü doğruladı . 

Ilwad Elman Kanada’de büyüdü, ama 19 yaşında Somali’ye dönmeye karar verdi. “Der Spiegel” dergisine verdiği röportajda “Orada hayat için bir anlam buldum” diyor. Ilwad, 2010 yılında Kanada'dan Somali'ye geri döndü ve çatışmalar hala şiddetli bir şekilde devam ederken ve Somali'nin Mogadişu ve Güney Merkez Bölgelerinin çoğu, El Kaide bağlantılı terörist grup El-Shabaab'ın kontrolüne kaybedildi. O zamandan beri Somali'de kaldı, annesi Fartuun Adan ile birlikte cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddetten kurtulanlar için ilk tecavüz krizi merkezini kurdu, barış inşasında kadınlar için kapsayıcı bir alan yaratmak için güvenlik sektörü reformunu amaçlayan müdahaleler tasarladı ve programlar geliştirdi. sosyo-ekonomik güçlenmeleri, rehabilitasyonları ve yeniden entegrasyonları için silahlı gruplardan kaçan çocuk askerlerin ve yetişkinlerin silahsızlandırılması ve rehabilitasyonu için. Elman Barış'taki görevlerinin ötesinde; Ilwad, Kofi Annan vakfının, kendisi ve diğer 9 gençlik liderinin, Bay Kofi Annan'ın danışmanlığında küresel çapta gençlere ilham vererek, ilgi uyandırarak ve güçlendirerek Şiddet İçeren Aşırılığı Önlediği Extremely Together adlı son girişiminin bir savunucusudur. Ayrıca Elman Barış ve İnsan Hakları Merkezi'nin bir yan kuruluşu olan Rahibe Somali'nin yönetimine de yardım ediyor .  Ülkenin toplumsal cinsiyete dayalı şiddet mağdurlarına yardım amaçlı ilk programı, ihtiyacı olan kadınlara danışmanlık, sağlık ve barınma desteği sağlıyor. Elman'ın çalışması, konu hakkında yerel olarak farkındalık yaratmaya yardımcı oldu ve hükümet politikasında değişiklikleri teşvik etti. Ayrıca, toplumun savunmasız üyeleri için eğitim atölyeleri düzenledi ve hem genç hem de yaşlı için alternatif geçim fırsatlarını teşvik eden projeler tasarladı ve uyguladı.

2012 yılının ortalarında Mogadişu, ilk Teknoloji, Eğlence, Tasarım (TEDx) konferansını düzenledi. Etkinlik, potansiyel Somalili ve uluslararası yatırımcılara iş, gelişme ve güvenlik alanındaki iyileştirmeleri sergilemek için First Somali Bank tarafından düzenlendi . Ilwad konuk konuşmacı olarak yer aldı ve burada Somali Rahibe'nin ülkenin çatışma sonrası yeniden yapılanma sürecindeki rolünü anlattı. Elman, Afrika'daki 36 farklı ülkeden 76 diğer aktivistin karşısında, 2011'de Kilimanjaro Dağı'ndaki "Tırman, Açıkça Konuş" kampanyası sırasında Somali'yi temsil etti . Birleşmiş Milletler Afrika tarafından BM Kadınlara bağlı olarak düzenlenen etkinlik, katılımcıların kadınlara ve kız çocuklarına yönelik şiddeti sona erdirme taahhüdüyle sonuçlandı. 

Elman, 2013 yılında Hawa Abdi ve Edna Adan İsmail ile birlikte Ateşin İçinden adlı belgeselde de yer aldı . Aynı şekilde Mart 2013 Mogadişu Müzik / Barış Festivali'ne odaklanan 2014 yapımı Live From Mogadishu filminde de yer aldı. Waayaha Cusub topluluğu ve hayırsever Bill Brookman tarafından düzenlenen ilk uluslararası müzik festivaliydi. Yıllar içinde Somali'nin başkentinde yapılacak. 

Ilwad, Elman Barış'taki görevlerinin ötesinde , Kofi Annan vakfının Extremely Together adlı son girişiminin savunucusudur ve burada kendisi ve diğer 9 gençlik lideri, Bay Kofi Annan'ın danışmanlığında, küresel olarak gençlere ilham vererek, onları meşgul ederek ve güçlendirerek Şiddetli Aşırılığı önlüyorlar.

Ilwad ayrıca Mogadişu'da Çocuk Koruma Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddet Vaka Yönetimi Grubu'nun başkanıdır; Somali ve Güney Sudan'da Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddet Sosyal Normlarını Araştırma Danışma Komitesi'nin kurucu üyesi, sivil yaralı kaydı için uluslararası uygulayıcılar ağının bir üyesi, Kapsayıcı Güvenlik için Barış Yürüten Kadınlar Ağı'nda bir uzman ve stratejik bir danışmanlık küresel çocuk koruma sorumluluk alanındaki grup üyesidir.

2013'ten beri Somali'de One Young World Büyükelçisi olarak görev yapmaktadır; Başkan Barrack Obama'nın 2014 yılında Genç Afrikalı Liderler için Beyaz Saray'ın amiral gemisi bursunu tamamladı ve aynı yıl Çatışmada Cinsel Şiddeti Sona Erdirmek için Somali'ye gençlik büyükelçisi olarak atandı .

Washington Post , Mayıs 2016'da özel bir raporda, Elman'ın ve Elman Center'ın, çocuk askerler olarak hizmet etmekten kurtulan erkek çocukları, yalnızca gizlice işe alınmak üzere savaş ağaları için rehabilite etmedeki rolünü anlattı. Somali'nin yeni istihbarat teşkilatı tarafından casuslardır.

Ilwad, 2015'te BM Güvenlik Konseyi'ne Sivillerin Korunması tartışması hakkında bilgi verdi; İlk kez bir sivil toplum temsilcisi bu konu hakkında Güvenlik Konseyi nezdinde konuşmaya davet edildi ve ilk kez kadınların güçlendirilmesi ve katılımına odaklanan yıllık tematik tartışma oldu. Daha sonra, gençlik, barış ve güvenlik konulu tarihi BM Güvenlik Konseyi Kararı 2250'de alıntılanan Şiddet İçeren Aşırılığa Karşı Gençlik Eylem Gündemini yazdı. Ağustos 2016, Ilwad, BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon tarafından Gençlik, Barış ve Güvenlik konusunda uzman danışman olarak atandı ve UNSCR 2250 ile ilgili bir strateji geliştirmek için bir çalışma danışmanlığı yapmakla görevlendirildi.

Çatışmanın ön saflarından ve genellikle aşırı güvensizlikler karşısında; Ilwad, EPHRC'nin savunuculuk çabalarını yenilemeye devam ediyor. Tasarladığı taban programatik müdahalelerin ve küresel savunuculuğunun birleşik etkisiyle; Somali'deki insanların çektiği acılara ve uzun süren krizlere kalıcı çözümler üretmek için ülke içinde ulusal hareketleri ateşledi ve dışarıdan uluslararası ilgi topladı. 2020 yılında BBC 100 kadın arasında sosyal eylemci ve barış aktivisti olarak yer almıştır.

SONUÇ

Türkiye uluslararası bir savaş halinde yada bir iç savaş içerisinde olduğu zaman bu savaştan ilk etkilenenler kadınlar ve çocuklar olacaktır. Türkiye’nin geçmişine baktığımız zaman savaş zamanında cepheye gidenler genellikle eli silah tutan erkekler ve oğlan çocuklarıydı. Kadınlar evde bebeklerine ve çocuklarına bakarken erkekler savaşıyordu. Bununla birlikte onlar cephede savaşırken çıkan iç savaşlarla yada düşman işgalleriyle kadın ve çocuklara tecavüz ediliyordu. Ilwad elman’ın da bu durumda yaptığı gibi  cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddetten kurtulanlar için ilk tecavüz krizi merkezi kurulabilir. Bununla birlikte düşmanın tecavüzüne uğrayan kadınlar düşmanın himayesinde yaşamak yerine bu merkezlerde yaşayabilir. Bu süreçte barış ve güvenlikten sorumlu projeler ve alanlar oluşturulmalıdır. Kurtuluş savaşına kadar kadınlar evde çocuklarına bakarken Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde cepheye kadınlarda katılmaya başlamıştır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğini en aza indirgemek için yapılmış bir olaydır. Böyle bir durumda kadın erkek eşitliği arasında farklar azalmış olsa da savaş bittikten sonra herşey eski haline dönmüştür. Kadınlar savaşırken çocuklar için güvenli bir merkez yapılmalıdır.  Savaş sonrası insanların yeni hayatlarına alışma sürecinde ve iyileştirme sürecinde erkekler gibi kadınlarda rol almalıdır. Bununla birlikte çocukların savaşta değil eğitim gördüğü merkezlerde olmaları gerekmektedir. Çocuk askerleri rehabilite ederek toplumsal cinsiyet rollerinin dışında çıkarılmalıdır. Oğlan çocuklarının asi savaşçı olmaması için büyütülmeli kız çocuklarının da bu dönemde pasif olmaması gerektiği anlatılmalıdır.

 

KAYNAKÇA

Atalay, E. (2019). Savaş ve Toplumsal Cinsiyet: Suriyeli Mülteci Kadınların Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kadın Sağlığı Sorunlarının İncelenmesi(Yüksek Lisans Tezi) , Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Çanakkale

 

Işık, M. & Eşitti, Ş. (2015). I.Dünya savaşı propaganda afişlerinde kadın temsillerinin toplumsal cinsiyet bağlamında göstergebilimsel incelenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 655-682.

Özdemir, Ö. (2015). Savaş ve çatışmalarda şiddetin kurbanları kadınlar, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 39, 310-318.

Taner ,B. & Gökalp, Z.(2019). Kadın ve Savaş: Sosyal Boyutta Bir Analiz, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 1 , 13-30

Elman, İlwad , İnstagram sayfası https://www.instagram.com/ilwadelman/  04.01.2020

Elman, İlwad , Twitter sayfası  https://twitter.com/ilwadelman   04.01.2020

Elman, İlwad , Elmanpeace  http://elmanpeace.org/ilwad-elman/   04.01.2020

Elman, İlwad , deutschland.de https://www.deutschland.de/tr/topic/politika/insan-haklari-ilwad-elman-ve-alman-afrika-odulu ,04.01.2020

Elman, İlwad , wikipedia  https://en.wikipedia.org/wiki/Ilwad_Elman  04.01.2020